به گزارش روابط عمومی کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران ظهر روز گذشته نوزدهم آذرماه 1401، نشست تخصصی با عنوان "نوسانات بازار سرمایه ایران" با حضور سعید اسلامی بیدگلی دبیرکل کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران، مسلم پیمانی استاد دانشگاه علامه طباطبایی، محمد اصولیان استاد دانشگاه شهید بهشتی و محمدرضا دهقانی دبیر کل کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار در دانشکده علامه برگزار شد.
در این نشست ابتدا سعید اسلامی بیدگلی دبیر کل کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران مطرح کرد: یکی از ویژگی‌های مهم بازار سرمایه ایران حضور پررنگ معامله‌گران حقیقی در معاملات بازار بوده که بسیار بالاتر از بزرگترین بازارهای بین‌المللی است. در بازار ایران سهم معاملات حقیقی از کل معاملات از 37درصد در سال 2011 به 83درصد در سال 2020رسیده است. از نظر ریالی نیز در طی این بازه 10 ساله، ارزش معاملات سالانه حقیقی و حقوقی به ترتیب 253برابر و 45برابر شده که بیانگر سهم معاملات حقیقی از کل ارزش معاملات است.
وی در ادامه افزود: در سال 2020 سهم معامله‌گران حقیقی از کل حجم معاملات بازار امریکا حدود 20درصد و در سال 2010حدود 10درصد بوده است. یک استثناء مهم در میان بازارهای بزرگ بین المللی بازار سهام چین است که از نظر ارزش بازار سهام بزرگ دنیا بعد از امریکا محسوب می‌شود. در این بازار سهم معاملات حقیقی از کل معاملات بازار بیش از 80درصد بوده، اگر چه در طی زمان سرمایه‌گذاری غیر مستقیم و از طریق نهادهای مالی به تدریج در حال افزایش بوده است.
سعید اسلامی بیدگلی در ادامه با بیان اینکه پایین بودن سهام شناور آزاد در بورس ایران از دیگر مشکلات این بازار است، افزود: پایین بودن سهام شناور آزاد و تمرکز مالکیت سبب می‌شود بخش عمده سهام شرکت در اختیار یک یا چند سهامدار باشد. میانگین سهام شناور آزاد در شرکتهای توسعه یافته 75درصد و کشورهای در حال توسعه 71درصد است.
وی تصریح کرد: در بازار سهام ایران نزدیک به 60درصد شرکتهای بورسی و فرابورسی مالکانی دارند که به صورت مستقیم و غیر مستقیم بیش از 70درصد سهام شرکت را در کنترل خود دارند. از دیگر ویژگی‌های بازار سهام ایران مالکیت دولتی و حاکمیتی و مداخلات در معاملات سهامداران حقوقی برای کنترل بازار است. بخش عمومی شامل دولت و شرکتهای دولتی، نهادهای حاکمیتی همچون بنیاد مستضعفان و ستاد اجرایی فرمان امام و صندوق‌های بازنشستگی کنترل بیش از 80درصد شرکتهای بورسی و فرابورسی را در اختیار دارند.
سعید اسلامی بیدگلی گفت: به لحاظ مالکیت سهام این نهادها در مجموع حدود 40 تا 50درصد از سهام شرکت‌ها را در تملک خود دارند. کشورهای انگشت شماری هستند که بخش خصوصی بیش از یک سوم مالکیت سهام شرکتهای بورسی را در اختیار دارند.
دبیر کل کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران در ادامه تاکید کرد: ممنوعیت فروش استقراضی و نبود بازار مشتقه فعال از دیگر ویژگی‌های بازار سرمایه در ایران است. انعکاس اطلاعات در قیمت سهام و نزدیک شدن بازار به کارایی مستلزم وجود طیف وسیعی از ابزارهای مالی مکمل است که به سرمایه‌گذار کمک می‌کند تا پرتفوی سرمایه‌گذاری خود را به پرتفوی ایده آل خود که تابعی از ریسک‌پذیری، افق سرمایه‌گذاری و نیاز وی به نقد شوندگی است نزدیک کند و در درجه بعدی نیز بتواند دیدگاه خود را به درستی در بازار منعکس نماید؛ عدم دسترسی فعالان به بازار فروش استقراضی مانع از انعکاس کامل دیدگاه سرمایه‌گذارانی می‌شود که نگاه مثبتی به سهم ندارند.
سعید اسلامی بیدگلی اظهار کرد: مطالعه انجام شده روی 26 بازار نشان می‌دهد که بر خلاف تصور نهادهای تنظیم‌گر بازار که معمولا فروش استقراضی را به عنوان یک عامل تشدید کننده بحران در بازارها می‌دانند، در بازارهایی که امکان فروش استقراضی وجود ندارد، توزیع بازدهی سهام چولگی معناداری به سمت چپ دارد که نشان دهنده احتمال بالاتر سقوط‌های شدید در بازار است.
وی افزود: در انتهای تیر ماه99، خالص سود سرمایه‌گذاران حقیقی 155هزار میلیارد تومان و به تبع آن خالص زیان سرمایه‌گذاران حقوقی معادل همین رقم بوده است. پس از آن تا پایان دوره بررسی خالص زیان سرمایه‌گذاران حقیقی معادل 24هزار میلیارد تومان بوده است به عبارت دیگر، سرمایه‌گذاران حقیقی در بازه تقریبا سه ساله 98 تا 1400 به طور خالص 24 هزار میلیارد تومان به دلیل خرید و فروش سهام زیان کرده اند.
سعید اسلامی بیدگلی گفت: بنابر این در یک جمع‌بندی می‌توان به این نکته اشاره کرد که خالص انتقال ثروت از سرمایه‌گذاران حقیقی به حقوقی ناشی از معاملات این دو گروه در دوران فراز و فرود بازار حدود 24 هزار میلیارد تومان بوده است. از ابتدای سال 98 تا پایان مرداد 99، سرمایه‌گذاران حقوقی تقریبا در تمامی ماه‌ها به طور خالص در حال فروش سهام بوده‌اند. بیشترین میزان خالص خرید حقوقی در تیر 99به میزان 37 هزار میلیارد تومان بوده است که نشان‌دهنده فروش میزان قابل توجهی سهام از سوی سرمایه‌گذاران حقوقی است. در این ماه حقوقی‌ها حدود 74هزار میلیارد تومان خرید و 111 هزار میلیارد تومان فروش داشته‌اند.
دبیر کل کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران خاطرنشان کرد: در مرداد 99 نیز به طور خالص سرمایه‌گذاران حقوقی 27 هزار میلیارد تومان سهام فروخته‌اند. به صورت تفکیک شده سرمایه‌گذاران حقوقی در مرداد ماه 99 در مجموع 66 هزار میلیارد تومان سهام خریداری کرده و 93 هزار میلیارد تومان سهام فروخته‌اند.
وی در پایان اظهار کرد: از شهریور 99 این روند به طور کامل معکوس شده و در تمام ماه‌های مورد بررسی تا انتهای بهمن 1400، سرمایه‌گذاران حقوقی به طور خالص خریدار سهام بوده‌اند. در مجموع در فاصله شهریور 99 تا بهمن 1400، سرمایه‌گذاران حقوقی به طور خالص 104 هزار میلیارد تومان از سرمایه‌گذاران حقیقی سهام خریداری کرده‌اند.
در ادامه محمد اصولیان استاد دانشگاه شهید بهشتی در نقد و بررسی پژوهشی که از سوی سعید اسلامی بیدگلی دبیر کل کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران ارائه شد، گفت: سوالی که مطرح می‌شود این است که مصرف کننده این پژوهش کیست؟ ما در این پژوهش دیدیم حقیقی‌ها چهار برابر حقوقی‌ها معامله می‌کنند، مشاهده کردیم که همچنان فرهنگ سبدگردانی در بازار سرمایه ایران وجود ندارد که بازار مشتقه ما فعال نیست و... اما سوال اصلی که مطرح می‌شود این است که کدام یک از این موارد مشکل و معضل اصلی بورس است؟ این مهم می‌تواند در بازار مسکن و ارز نیز رخ دهد اما از آنجایی که بورس ایران شفاف است این رخدادها مشخص می‌شود.
همچنین محمدرضا دهقانی دبیر کل کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار نیز بیان کرد: در کشورهای توسعه یافته پس از بروز بحران در بازارهای مالی پژوهش‌های متعددی صورت می‌گیرد و نهایتا نیز به راهکار علمی دست می‌یابند تا چنانچه مجددا آن بحران تکرار شد از آن راهکار علمی استفاده نمایند. اما در کشور ما پس از بروز مشکلی که در بازار سرمایه رخ داد پژوهش علمی و راهبردی صورت نپذیرفت. این بحران در ابعاد مختلف ممکن است طی چند سال آینده مجددا تکرار شود. بازار سهام ما مبتنی بر سرمایه‌گذاری مستقیم است این مهم در کوتاه مدت تغییری نخواهد کرد.
وی اظهار کرد: مسئله مهم دیگری نیز که تاکنون مغفول مانده این است که روش تامین مالی ما به شدت سنتی است، در حقیقت شاهدیم که ناشران هم نمی‌توانند حباب در قیمت سهام خود را کنترل کنند.
